shahname picture
shahname picture
shahname picture
shahname picture
shahname picture
shahname picture
هلالی جغتایی

هلالی جغتایی

بدرالدین هلالی استرآبادی از بزرگترین شاعران اواخر قرن نهم و اوایل قرن دهم بوده است که اصالتاً از ترکان جغتایی است. او در هرات متولد شده است و از ملازمان امیر علیشیر نوایی بوده است. شهرت او در غزل است و مثنویهای شاه و درویش (شاه و گدا)، صفات‌العاشقین و لیلی و مجنون او نیز معروف است. امیر عبیدالله خان ازبک او را به جهت کینهٔ شخصی به تشیع متهم کرد و به قتل رسانید (این که او به راستی شیعه بوده یا نه را از روی اشعارش نمی‌توان استخراج کرد چرا که وی در آثارش گاه از خلفای راشدین و گاه از ائمهٔ شیعه نام برده و چنان می‌نماید که به مقتضای زمان به این سو و آن سو متمایل می‌شده است). مشهور است که سیف‌الله نامی در قتل او ساعی بود و از این جهت سال مرگ وی را به ابجد با عبارت «سیف‌الله کشت» (معادل ۹۳۶ هجری قمری) ضبط کرده‌اند. آثار هلالی جغتایی در گنجور به همت دوست گرامی آقای علی پی‌سپار و با استفاده از نسخهٔ تصحیح شده توسط شادروان سعید نفیسی در دسترس قرار گرفته است.

تولد:هرات

تاریخ تولد:880

وفات:نامشخص

تاریخ وفات:936

یکی ترک دیار خویشتن کرد

بترکستان شد و آنجا وطن کرد

سخاوت پیشه ترکان ختایی

باو کردند میل آشنایی

باندک روزگاری محترم شد

بغایت مالدار و محتشم شد

چنان بسیار شد اسباب و املاک

که تنگ آمد فضای دور افلاک

نهفته گوسفندانش ز هر سوی

ادیم خاک را چون نافه در موی

زمین در پای اسبانش چو گویی

که از چوگان رود هر دم بسویی

ز رشک اشترانش بختی کوه

فتاده بر زمین چون کوه اندوه

نهاده خازنش چندان که خواهی

درمها بر زمین تا پشت ماهی

غلامان هر یکی یوسف جمالی

مبارک طلعتی، ابرو هلالی

درخشان گوهری از کان ادراک

بغایت زیرک و بسیار چالاک

جوانی بود در خیل غلامان

چو گل پاکیزه روی و پاک دامان

پری رخساره ای، مردم فریبی

بهشتی پیکری، فردوس زیبی

دو چشم خواجه روشن از جمالش

دل او خرم از باغ وصالش

دمی کان خواجه آهنگ سفر داشت

بملک خود یکی زیبا پسر داشت

هنوز او را شکر آلوده شیر

کزو شیر و شکر شد چاشنی گیر

پسر چون عهد طفلی بر سر آورد

بآیین جوانی سر برآورد

بآهنگ پدر عزم سفر کرد

بسوی ملک ترکستان گذر کرد

پدر این جا و او زین قصه غافل

نشان می جست ازو منزل بمنزل

غلام شوخ شورانگیز ناگاه

براهی جلوه کرد و بردش از راه

ز راه دیده در جانش درآمد

ز درد از سینه افغانش برآمد

عجب درد دلی پیش آمد او را

نمک بر سینه ریش آمد او را

بلای عشق و اندوه غریبی

غم هجران و درد بی نصیبی

نه یاری کین حکایت باز گوید

نه غمخواری که با او راز گوید

بآخر سر بشیدایی برآورد

علم در کوی رسوایی برآورد

باندک روزگاری آن چنان شد

که در عمر ابد مشکل توان شد

بلی، تندست عشق فتنه انگیز

چو آتش تند شد بالا رود تیز

ز عشق آن پری دیوانه گردید

حدیث عشق او افسانه گردید

کسان با یکدگر آن راز گفتند

بپیش خواجه آخر باز گفتند

دلش از آتش اندوه او سوخت

چو شمع از آتش دل رنگش افروخت

غلام ماهرو را پیش خود خواند

سخن با او بدستور ادب راند

که: ای شاخ گل زیبنده من

تو سلطان منی، نی بنده من

اگر بودی غلام من ازین پیش

کنون بخشیدمت با آن وفا کیش

بعزم خدمت او زود برخیز

باو آمیز و از غیرش بپرهیز

بحکم خواجه آن ماه دل افروز

چو شد آرام جان آن جگر سوز

دل صد پاره اش چون غنچه بشکفت

چو گل خندان بسویش آمد و گفت:

عجب لطفی نمودی! وه! چه گویم؟

کرم کردی، عفاک الله! چه گویم؟

چو او را خواجه صاحب کرم دید

پدر وارش ز اصل و نسل پرسید

پدر چون با پسر همداستان شد

پدر فرزندی ایشان عیان شد

روان در دست و پای هم فتادند

بعزت روی هم را بوسه دادند

بمقصود و مراد خود رسیدند

ز درد دل بداد خود رسیدند

کرم کرد آن جوانمرد خردمند

که چشم افگند بر دیدار فرزند

کرم کن، کز کرم یار تو باشند

مدد کن، تا مددگار تو باشند

خداوندا، بغایت بی نواییم

کرم فرما، که محتاج و گداییم

کرم کن، تا کرم را پیشه سازیم

لئیمان را سخا اندیشه سازیم