shahname picture
shahname picture
shahname picture
shahname picture
shahname picture
shahname picture
قائم مقام فراهانی

قائم مقام فراهانی

سید ابوالقاسم قائم مقام (زاده ۱۱۵۸ خورشیدی در مهرآباد اراک - درگذشته ۱۲۱۴ خورشیدی در تهران) مشهور به قائم مقام فراهانی صدر اعظم ایران، سیاستمدار، ادیب، شخصیت برجسته و تأثیرگذار ایران زمین در عرصهٔ حکومت و سیاست و نیز ادب و هنر نیمهٔ اول قرن سیزدهم هجری بود. وی در زمان فتحعلیشاه در دستگاه ولیعهد او عباس میرزا صاحب مقام وزارت نایب السلطنه بود و در وقایع جنگ ایران و روس نقش ایفا کرد. پس از درگذشت فتحعلیشاه وی با زمینه‌چینی پادشاهی محمدشاه، در دولت او به صدارت رسید. در نهایت سختگیری‌های وی در رابطه با انگلستان که به دنبال ایجاد تجارتخانه و گرفتن امتیاز از دولت ایران بود، باعث دشمنی آنها با وی گردید و در نهایت به تحریک سفارت انگلیس و توطئهٔ درباریانی که با وی دشمن بودند شاه به وی بدگمان شد و در سال دوم سلطنت خود دستور داد او را در باغ نگارستان، محل ییلاقی خانوادهٔ سلطنتی، زندانی و پس از چند روز خفه کردند. قائم مقام نثر فارسی را که در آن زمان پر از مبالغه و تملق و عبارت‌پردازی‌های عربیِ مسجع، پیچیده و دور از ذهن بود و روز به روز در فرمان‌ها و مراسلات رو به انحطاط می‌رفت به نثر فصیح و روان برگردانید و پس از او بسیاری از منشیان دوره قاجار از سبک او پیروی کردند و به روش او به نگارش پرداختند. او در شعر نیز استعداد شگفت‌آور داشت اما اثر جاویدانش «منشآت» اوست. قائم مقام فراهانی همچنین از خوشنویسان صاحب‌نام و تأثیرگذاران در روند خط فارسی است. او در خط شکسته نستعلیق که در آن زمان به مانند نثر فارسی پیچیده و در هم بود به شیوهٔ خود اصلاحاتی کرد که دیگران از وی پیروی کردند. گر چه اهمیت کار خوشنویسی او به حد استادان طراز اول این هنر نیست اما کار او از این نظر مهم است که اصول خط شکسته را به نستعلیق نزدیکتر کرد و با ابداع اصولی جدید خدمتی شایسته به خط‌نویسی امروزی ایرانیان کرد.

تولد:مهرآباد اراک

تاریخ تولد:1193

وفات:نامشخص

تاریخ وفات:1251

خوشا آنان که ملک و آب دارند

یو و اوجار و چوم و گاب دارند

برون خانه‌شان یک خرمن کود

ز سرگین مراعی گشته موجود

همه نرخر ز ماده خر گرفته

ز گاو ماده گاو نر گرفته

چو خورشید آمد اندر برج ماهی

زمین شد از سپیدی در سیاهی

خران بارکش را گاله بندند

به گاله بار کود از چاله بندند

به کود اندر کَنَند اطراف گوشن

چنان کاندر تنِ اَبطال جوشن

پس آنگه خور به برج بره آید

زمین‌ها پُر ز شنگ و تره آید

ز هر سو دنبلان و قارچ خیزد

همه چون کاسه و چون پارچ خیزد

هوا را اعتدال تازه بینی

ز گل بر روی گلشن غازه بینی

برآید ابر و بارد نم به هر دشت

صبا آید به گلشن بهر گلگشت

زمین‌ها شیره دار و نرم گردد

دل مرد کشاور گرم گردد

اول جفتی ز گاوان گرامی

برون آرد ز آسیب جمامی

وزان پس یو نهد اوجار بندد

کمر را تنگ بهر کار بندد

یکی گوران گرفته بر کف خویش

براند گاو و گوشن را کَنَد خیش

چو فارغ گردد از شخم سه باره

به گوشن افکند تخم بهاره

تموز آید زمین‌ها تشنه گردد

همه خار و خسک چون دشنه گردد

سراسیمه کشاور بیل در دست

ز بالا آب آرد جانب پست

زمین‌ها را حیاتی تازه آرد

به پالیز آب بی اندازه آرد

پس آن گه نوبت پائیز آید

زمین‌ها جمله گندم خیز آید

زجا خیزد کشاور صبح زودی

به دست آرد یکی داس درودی

دروده، دسته کرده، کاه و دان را

به خرمن آرد آن بار گران را

به چرخ آهنینش خرد سازد

چو باد آید یواشن برفرازد

جدا سازد به باد از کاه دانه

پس آنگه پر کند انبار خانه

پس آنگاهش برد در آسیائی

پر آبی، تیزگردی، نرم سائی

بساید نرم و در تاپوش ریزد

به غربالش کند بانوش بیزد

گزین کرده تغار و لانجینی

دقیق آورده و کرده عجینی

خمیر گندمی را چونه کرده

ز مرغانه بر آن گلگونه کرده

ز مغز کنجد و شملید و خشخاش

زده نقشی بر آن خوش‌تر ز نقاش

پس آنگه خم شده هم چون سیاوش

فرو برده سر اندر بحر آتش

جلایر از پس او بند کرده

لواطی چون نبات و قند کرده

فرو رفته دو سیخ اندر دو تنور

که بادا چشم بد از هردوشان دور

وزان پس کارها از هم گذشته

کمر خالی و نان ها پخته گشته

بت پرخاش جو دشنام گویان

حکایت‌ها ز ننگ و نام گویان

لواش و پنجه کش‌های برشته

سپید و پاک چون هوش فرشته

برون آورده و بر خوان نهاده

برای خانه و مهمان نهاده

فغان از یاد ایام جوانی

زمان عیش و عین کامرانی

جلایر را لبی پر باد سردست

به روز و شب همی او را دگردست

که داد از پیری و پیزی گشادی

ز باد هیضه و حوش جسادی

که درد هیضه و زخم بواسیر

جلایر را نمود از زندگی سیر